جزاير سه‌گانه و كاستي‌هاي ديپلماتيك!
نصرت‌الله تاجيك
در دو شماره قبلي اين يادداشت‌ها در مورد جزاير سه‌گانه و اقدامات امارات نوشتم. شيخ زايد با درك موقعيت و جايگاه ايران نگذاشت به‌رغم فشار كشورهاي تندرو عرب اين مساله بر رابطه‌اش با ايران سايه بيندازد و بلكه برعكس از كارت ايران براي ايجاد توازن منطقه‌اي و تثبيت كشور تازه تاسيس بهره برد! و برعكس ايران نتوانست از اين موقعيت بهره ببرد و استخوان لاي زخم انگليسي را درمان كند! و اما فرزندانش در پرتو معادلات جديد منطقه به جاي همكاري با حكومت نوپاي ايران بعد از انقلاب براي حل اين مساله راه بين‌المللي كردن موضوع را در پيش گرفته‌اند كه نهايت سايه‌اش بر روابط دو كشور سنگيني خواهد كرد! ولي حل موضوع جزاير جز راه‌حل دوجانبه راه ديگري ندارد. اما متاسفانه خروج سياست خارجي ايران از توازن و درگيري بيش از حد و غيرضروري ايران و غرب و تاثير تحريم‌ها بر اقتصاد ايران و كاهش انسجام داخلي، دوراني را براي حكام امارات فراهم كرد تا پشتوانه لازم براي اين سياست جديد و يارگيري بين‌المللي را انجام دهند و هم با وابستگي بيشتر اقتصاد ايران به امارات، ايران را در مقابل اين سياست جديد امارات منفعل كند! البته در دوران تحريم ايران خيلي كشورها اقتصاد خود را از قبل اين شرايط تحميلي بر ايران سر و سامان دادند و امارات تنها نيست، اما مصداق هم از توبره خوردن و هم از آخور است! با تحولاتي كه در اقتصاد بين‌الملل اتفاق افتاد و ازدياد نقش امارات در تامين انرژي جهاني و به موازات آن افزايش نقش دوبي در تجارت و ترانزيت كالا كه مآلا به افزايش درآمد ارزي امارات و تحولات داخلي و خارجي‌اش منجر شد و روند جديد توزيع قدرت و آزادي عمل كشورهاي با اقتصاد پويا كه بتوانند در فرآيند جهاني‌سازي مشاركت سازنده داشته باشند و مخصوصا افزايش نقش بازيگران جوان، جاه‌طلب و جسور در نظام امنيت منطقه‌اي، امارات نقشي در يمن، ليبي و سودان براي خود تعريف كرد تا وزن منطقه‌اي و بين‌المللي خود را افزايش داده و از اين وزن براي پيگيري و حل مشكل جزاير از آن هم بهره ببرد. لذا حكام جوان امارات كه از حل دوجانبه موضوع نااميد شده بودند، تلاش كردند زمينه يك دعواي حقوقي- سياسي عليه ايران را از طريق گسترش يارگيري فراهم كنند!
استراتژي جديد امارات توليد انبوه بيانيه‌هاي مشترك و كثرت در موضع‌گيري و گسترش دامنه كشورهاي همراه و تبديل آن به خواست عمومي كشورهاست تا از طريق همراهي قدرت‌هاي جهاني و سازمان‌هاي بين‌المللي موضوع جزاير ايراني به يك مناقشه منطقه‌اي و بين‌المللي تبديل شود و ايران را براي امتياز‌گيري پاي ميز مذاكره بكشاند. امارات مي‌داند هيچ يك از دو طرف منازعه به تنهايي نمي‌تواند از سازوكار ديوان دادگستري بين‌المللي استفاده كند، اما سازوكار شوراي امنيت راه را براي او باز مي‌كند! البته ايران اگر مطمئن باشد كه مي‌تواند از حمايت اعضايي از شوراي امنيت برخوردار باشد الزامي براي تن دادن به اين قطعنامه‌ها نمي‌بيند! و امارات اينجا را نيز هدف گرفته است و تلاش مي‌كند اعضاي دايم شوراي امنيت را به كمك خود بياورد!
امارات در سال ۲۰۲۲ تحول مهمي را در اين مسير آغاز كرد كه مي‌توان گفت سرآغاز بين‌المللي‌گرايي جزاير شد! كه باز كردن پاي اعضاي دايم شوراي امنيت سازمان ملل متحد به اين پرونده در جريان برگزاري نشست مشترك شوراي همكاري خليج‌فارس با چين بود! و رييس‌جمهور چين در همراهي با خواست امارات كه نشان مي‌داد از هر فرصت و اهرمي آگاهانه، مجدانه و با برنامه استفاده مي‌كند، خواستار حل و فصل مناقشه سرزميني ايران و امارات از طريق مذاكراه شد! كه موجي از نگراني و عكس‌العمل در ايران به دنبال داشت! اما از منظر ديپلماتيك با واكنش قابل قبولي از سوي ايران مواجه نشد و وزير امور خارجه وقت كه قبلا از تماميت ارضي چين در مقابل ادعاهاي امريكا در خصوص تايوان حمايت كرده بود، در توييت خود حاضر به نام بردن از چين نشد و فقط نوشت: «جزاير سه‌گانه ابوموسي، تنب كوچك و تنب بزرگ در خليج‌فارس، اجزاي جدايي‌ناپذير خاك پاك ايران است و به اين مام ميهن تعلق ابدي دارد و در ضرورت احترام به تماميت ارضي ايران با هيچ طرفي تعارف نداريم.» كه چندان افكار عمومي مردم ايران را قانع نساخت و سبب ايجاد بازدارندگي نشد! و اين كشور در مه ۲۰۲۴ نيز در بيانيه مشترك با اتحاديه عرب بار ديگر در اين زمينه در كنار كشورهاي عربي قرار گرفت.
كشور بعدي روسيه بود كه در جولاي سال ۲۰۲۳ وزير خارجه‌اش با وزيران خارجه شوراي همكاري خليج‌فارس در بيانيه پاياني نشست خود در مسكو بدون نام بردن از ايران بر حمايت از تلاش‌هاي صلح‌آميز امارات براي دستيابي به يك راه‌حل صلح‌آميز و پايان دادن به مناقشه بر سر جزاير سه‌گانه تنب بزرگ، تنب كوچك و ابوموسي از طريق مذاكرات دوجانبه يا ارجاع به ديوان بين‌المللي دادگستري مطابق با قوانين بين‌المللي و منشور ملل متحد و حل اين موضوع منطبق بر مشروعيت بين‌المللي تاكيد كردند و اين بيانيه آب سردي بود كه بر سر مردم ايران ريخت و سابقه بد روس‌ها كه همكاري نظامي ايران و برتري تسليحاتي‌اش در جنگ اوكراين سبب ناخشنودي غرب و تاثير آن بر برجام شده بود، نيز در ايران تداعي شد و واكنش شديدتري از سوي افكار عمومي نسبت به مورد چين داشت، اما جايگاه مناسبي در ديپلماسي رسمي كشور نيافت! و حمايت روسيه از ادعاهاي امارات براي دومين بار در بيانيه مشترك روسيه و اتحاديه عرب كه در دسامبر ۲۰۲۳ در مراكش تكرار شد! و در سومين قدم در ۲۳ سپتامبر ۲۰۲۴، در بيانيه مشترك پاياني نخستين ديدار رسمي شيخ محمد بن‌زايد رييس امارات از امريكا از ادعاي اين كشور درباره جزاير سه‌گانه حمايت كرد و فرانسه عضو دايم ديگر شوراي امنيت نيز روز چهارشنبه ۱۶ اكتبر، در چارچوب اتحاديه اروپا و در بيانيه مشتركي با اعضاي شوراي همكاري خليج فارس، با سه عضو ديگر همراه شد!
در پايان به نكته‌اي اشاره مي‌كنم و اين بحث را در اين يادداشت خاتمه مي‌دهم. در ميان حكام امارات در خصوص تعامل با ايران در پرتو موضوع جزاير يك تقسيم كار وجود دارد! حكام شارجه و راس الخيمه خود را كنار كشيده‌اند! دوبي كه به تدريج و ناحق شريان اقتصادي ايران شده و حاكم اين امارت روابط سنتي خوبي با ايران دارد و ايرانيان بسياري در آنجا سرمايه‌گذاري كرده‌اند، پليس خوب و حكام ابوظبي كه براي تحكيم قدرت خود در امارات و چه بسا تبديل اميرنشين كنوني به كشور واحد زيرنظر ابوظبي اين پرونده را مبناي اقدامات منطقه‌اي و بين‌المللي خود قرار داده، پليس بد ماجرا شده‌اند! رابطه ايران هم از جهت تاريخي و سنتي با دوبي بيشترين عمق را دارد و بالطبع از كمك حاكم اين امارت براي كنترل اوضاع و تنظيم روابط فيمابين ايران و امارات استفاده مي‌كند. اما متاسفانه تحريم‌ها و وابستگي به تجارت با و از طريق دوبي يك حلقه فساد نيز به وجود آورده كه منافع شخصي در تداوم اين وضع كنوني بين ايران و امارات بي‌تاثير نيست! در يادداشت بعدي به آن مي‌پردازم! ان‌شاءالله!
ديپلمات بازنشسته و استاندار پيشين هرمزگان